سازدهنی (هارمونیکا)

هارمونیکا

هارمونیکا (سازدهنی) که به عنوان چنگ فرانسوی یا ارگ دهنی نیز شناخته می شود، یک ساز برنجی از دسته ی سازهای زبانه آزاد است که در سراسر جهان در بسیاری از ژانرهای موسیقی، به ویژه در بلوز، موسیقی محلی (فولک) آمریکایی، موسیقی کلاسیک، جاز، کانتری و راک استفاده می شود. سازدهنی با استفاده از دهان (لب ها و زبان) برای هدایت هوا به داخل یا خارج از یک (یا چند) سوراخ در امتداد یک دهانه نواخته می شود. پشت هر سوراخ یک محفظه حداقل یک زبانه قرار دارد. رایج ترین آنها دیاتونیک با ده سوراخ و بیست زبانه است که اغلب به نام بلوز هارپ شناخته می شود. زبانه ی سازدهنی یک قطعه ی فلزی صاف و دراز است که معمولاً از برنج، فولاد ضد زنگ یا برنز ساخته شده است که در یک انتها روی شکافی که به عنوان مجرای هوا عمل می کند محکم می شود. هنگامی که انتهای آزاد زبانه توسط نفس نوازنده به ارتعاش در می آید، به طور متناوب دریچه را مسدود و باز می کند تا صدا تولید شود.

زبانه ها در نت های مختلفی تنظیم می شوند. تنظیم ممکن است شامل تغییر طول زبانه، وزن در نزدیکی انتهای آزاد یا سفتی در نزدیکی انتهای ثابت آن باشد. زبانه‌های بلندتر، سنگین‌تر و شل‌تر صداهای عمیق‌تر و بم تری تولید می‌کنند. درحالیکه زبانه های کوتاه تر، سبک تر و سفت تر نت های بالاتر را ایجاد می کنند.

اگر مانند بسیاری از سازدهنی های مدرن، یک زبانه در بالا یا زیر دریچه خود به جای صفحه دریچه    چسبانده شود،  به عنوان یک زبانه ی بسته شونده، به جریان هوا در جهتی که در ابتدا آن را به داخل دریچه می‌برد، راحت‌تر پاسخ می‌دهد. این تفاوت در پاسخ به جهت هوا این امکان را فراهم می کند که هم یک زبانه ی دمنده و هم یک زبانه ی مکنده را در یک محفظه ی هوا قرار دهیم و آنها را جداگانه به صدا دربیاوریم، بدون تکیه بر لبه های پلاستیکی یا چرمی (دریچه ها، بادگیرها)، برای مسدود کردن زبانه ی غیرفعال.

قسمت های اصلی یک سازدهنی دیاتونیک عبارتند از شانه، صفحات زبانه و صفحات پوششی. (در ساز دهنی های کروماتیک و انواع دیگر جزئیات و ساختار ساز کمی تغییر می کند.)

شانه:

شانه بدنه اصلی ساز است که هنگامی که با صفحات زبانه مونتاژ می شود ، محفظه های هوا را برای زبانه ها تشکیل می دهد. اصطلاح “شانه” ممکن است از شباهت این قسمت از سازدهنی و شانه مو ناشی شود. شانه های هارمونیکا به طور سنتی از چوب ساخته می شد، اما اکنون از پلاستیک (ABS) یا فلز (از جمله تیتانیوم برای سازهای پیشرفته) نیز ساخته می شود. برخی از طرح‌های شانه‌های مدرن و تجربی از نظر هدایت هوا پیچیده هستند.

صفحات زبانه:

صفحه زبانه مجموعه ای از چندین زبانه در یک محفظه است. زبانه ها معمولاً از برنج ساخته می شوند، اما گاهی اوقات از فولاد، آلومینیوم و پلاستیک نیز استفاده می شود. زبانه های مجزا معمولاً به صفحه زبانه پرچ می شوند، اما همچنین ممکن است در جای خود جوش یا پیچ شوند. زبانه هایی که در سمت داخلی صفحه زبانه ثابت شده اند (در داخل محفظه هوای شانه) به دمیدن پاسخ می دهند، در حالی که آن هایی که در سمت بیرونی ثابت شده اند به مکش پاسخ می دهند.

بیشتر سازدهنی ها با صفحات زبانه که به شانه یا یکدیگر پیچ شده اند ساخته می شوند. تعدادی از برندها هنوز از روش سنتی میخکوبی صفحات زبانه به شانه استفاده می کنند. برخی از سازدهنی های تجربی و کمیاب نیز صفحات زبانه را با فشار در جای خود نگه داشته اند، مانند تمام مدل های آمریکایی دوران جنگ جهانی دوم.

اگر صفحات به شانه پیچ شده باشند، صفحات زبانه را می توان به صورت جداگانه تعویض کرد. این امر مفیدتر است زیرا زبانه ها در نهایت با استفاده معمولی از کوک خارج می شوند و نت های خاصی از گام می توانند سریعتر از باقی نتها، عملکرد خود را از دست بدهند.

یک استثنای قابل توجه در طراحی صفحات زبانه سنتی ، سازدهنی های تمام پلاستیکی است که توسط فین مگنوس در دهه 1950 طراحی شده بود، که در آن صفحه ی زبانه و زبانه از یک تکه پلاستیک قالب گیری می شد. طرح مگنوس دارای زبانه ها، صفحات زبانه و شانه‌های پلاستیکی بود که قالب‌گیری شده بودند یا به‌طور دائم به هم چسبیده بودند.

صفحات پوششی:

صفحات پوششی صفحات زبانه را می پوشانند و معمولاً از فلز ساخته می شوند، البته از چوب و پلاستیک نیز استفاده شده است. متریال مورد استفاده در صفحات پوششی در کیفیت تونال هارمونیکا تاثیر گذار است و انتخاب آن به نیاز و سلیقه ی نوازنده بستگی دارد.

دو نوع صفحه پوششی استفاده می شود: طرح های باز سنتی، از فلز یا پلاستیک مهر شده، که به سادگی در جای خود قرار می گیرند. و طرح های بسته (مانند Hohner Meisterklasse و Super 64، سوزوکی Promaster و SCX)، که کیفیت صدای بلندتری را ارائه می دهند. از این دو نوع اصلی، چند طرح مدرن ایجاد شده است، مانند Hohner CBH-2016 کروماتیک و سوزوکی Overdrive دیاتونیک، که دارای پوشش های پیچیده ای هستند که عملکردهای خاصی را که معمولاً در طراحی سنتی موجود نیست، امکان پذیر می کند. در اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20، سازدهنی ها به طور غیر معمول دارای ویژگی های خاصی بر روی جلد بودند، مانند زنگ هایی که با فشار دادن یک دکمه می شد آنها را به صدا درآورد.