سنتور

سنتور

سنتور سازی زهی -ضربه ای (مضرابی) است دارای یک جعبه رزونانس به شکل ذوزنقه ی متساوی الساقین که از جنس چوب ساخته می شود. بلندترین ضلع در سنتورهای معمولی 90 سانتی متر و کوچک ترین ضلع 35 سانتی متر و اضلاع مورب کناری 38 سانتی متر می باشند. ارتفاع جعبه ی تشدید صدا در حدود 8 تا 10 سانتی متر است و تمام سطوح جعبه سنتور از چوب (عمدتاً چوب گردو و سرو) ساخته می شود. روی سطح سنتور دو حفره به شکل گُل وجود دارد که علاوه بر زیبایی ظاهری ساز، در نرمی، لطافت و شفاف شدن صدای سنتور نیز نقش زیادی دارد. محدوده صدادهی سنتور کمی بیش از 4 اکتاو است و از این نظر یکی از گسترده ترین سازهای ایرانی است. سنتور دارای صوتی شفاف و بلورین بوده و علاوه بر تکنوازی، برای همنوازی نیز بسیار مناسب است.

اجزای تشکیل دهنده سنتور:

بر روی سطح فوقانی سنتور که اصطلاحاً نقاب رو گفته می شود، دو ردیف خَرَک چوبی قرار دارند. خرک های سمت راست به کناره راست ساز نزدیک ترند و خرک های سمت چپ کمی بیشتر با کناره چپ فاصله

دارند. فاصله بین هر خرک ردیف چپ تا کناره چپ ساز را «پشت خرک» می گویند. در سنتورهای امروزی در هر ردیف 9 خرک قرار داده می شود که سبب می شود فضای سنتور به 4 قسمت تقسیم شود که با توجه به جنس سیم های گذرنده از روی این خرک ها، هر قسمت وظیفه تولید دامنه معینی از صداها با فرکانس مشخص را دارد.

در سنتورهای امروزی از روی هر خرک چهار رشته سیم عبور داده می شود که باید دقیقاً یک صدا کوک شوند اگر حتی صدای یکی از چهار سیمی که بر روی یک خرک قرار دارند کمی با بقیه سیم ها متفاوت باشد، صدای آن نت کاملاً اشتباه می شود به همین دلیل است که کوک کردن سنتور دشوار و زمان بَر است. هر سیم در سطح جانبی یا اصطلاحاً کلاف راست سنتور به یک گیره معین به نام «گوشی» پیچیده شده و در طرف دیگر توسط یک قلاب به زائده ای به نام «سیم گیر» متصل می شود. گوشی توسط وسیله ای به نام «چکش» یا «کلید» سنتور، قابلیت چرخش داشته که این امر موجب تغییر طول سیم و در نتیجه تغییر بسامد آن خواهد شد که جهت کوک کردن مورد استفاده قرار می گیرد.

سیم های سنتور به دو دسته سیم های «سفید» (از آلیاژ نیکل) برای تولید صداهای زیر و سیم های «زرد» (از آلیاژ برنج) برای تولید صداهای بم تقسیم می شوند. سیم های سفید بر روی خرک های سمت چپ و سیم های زرد بر روی خرک های ردیف راست به تناوب قرار گرفته اند.

شیوه ی نوازندگی سنتور به این شکل است که نوازنده به حالت نشسته، سنتور را در جلوی خود روی میز مخصوص سنتور قرار می دهد به شکلی که ضلع بزرگتر ساز (قاعده ذوزنقه) نزدیکتر به نوازنده باشد و با استفاده از دو چوب نازک که به آن ها «مضراب» یا «زخمه» می گویند به سیم ها ضربه می زند. مضراب از 4 قسمت عمده سر مضراب، ساقه، حلقه و دم تشکیل شده است. انگشتان دست با ترتیب و قاعده معینی در داخل حلقه مضراب قرار گرفته و بدین ترتیب نوازنده با حرکت چرخشی مچ و با استفاده از سر مضراب، بر روی سیم ضربه وارد می آورد. مضراب ها در گذشته بدون نمد بودند ولی در حال حاضر معمولاً به مضراب ها نمد می چسبانند که خود باعث لطیف تر شدن صدای سنتور می شود.