عود

عود

عود یا بربط از سازهای موسیقی قدیم ایران است. این ساز از دسته ی سازهای زهی-مضرابی است و دارای کاسه ای بزرگ و دسته ای کوتاه است. دسته ی کوتاه عود سبب می شود که قسمت زیادی از طول سیم ها روی صفحه قرار بگیرد. شکل کاسه ظاهری شبیه به گلابی دارد و معمولا از چوب توت یا آبنوس ساخته می شود. عود تقریبا 85 سانتیمتر طول دارد و در هنگام نواختن به صورت افقی روی ران پا قرار می گیرد.

عود از قدیمی‌ترین سازهای شرقی به شمار می‌رود. خاستگاه آن با استناد به تصاویر حجاری شده عیلامی در هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد جنوب و جنوب غربی ایران است. در ظروف فلزی و کتیبه‌های بجای مانده از عصر ساسانی که نوازندگان را به تصویر کشیده‌اند این ساز به وفور دیده می‌شود. از بربط نوازان مشهور این دوره می‌توان باربد، بامشاد، نکیسا و رامتین را نام برد.

عود دارای ده سیم یا پنج جفت سیم است. سیم های جفت به صورت همصدا کوک می شوند. هر کدام از سیم ها دارای گوشی جداگانه هستند که در دو طرف جعبه ی گوشی یا سرپنجه قرار گرفته اند.

سرپنجه یا جعبه گوشی‌ محفظه‌ای در ابتدای طول دسته است که کمی متمایل به طرف عقب است و گوشی ها در دو طرف آن قرار می گیرند.

کاسه ی عود شکلی شبیه به گلابی دارد که از طول به دو قسمت مساوی تقسیم شده و از ترکه های چوبی متعدد به هم پیوسته تشکیل شده است. صفحه روی عود از جنس چوب است و دو دایره کوچک و یک دایره بزرگتر مشبک برای خروج صدا از کاسه روی صفحه تعبیه شده است. خرک در پایین صفحه قرار می‌گیرد.

خرک قطعه ای چوبی است که درقسمت پایین صفحه قرار دارد. طول آن حدود 10 سانتیمتر است و روی آن شیارهایی با عمق کم تعبیه شده که سیم ها از این شیارها عبور کرده و در سیمگیر مهار می شوند. در برخی سازها خرک کار سیمگیر را هم انجام میدهد و سیمها در سوراخهایی در پایین خرک گره میخورند و مهار میشوند.

دسته ی عود کوتاه و معملا به اندازه ی یک سوم طول کاسه است. قطر آن حدود ده سانتیمتر است و فاقد دستان بندی است.

شیطانک قطعه چوب باریک و کم ارتفاعی است به عرض دسته و ار تفاع حدود یک میلی‌متر که بین دسته و سر پنجه قرار می‌گیرد و سیمها از درون شیار های کم عمق آن عبور می کنند.

در گذشته برای نواختن عود از پر پرندگان استفاده می شد اما امروزه مضرابهایی از جنس پلاستیک نیز استفاده می شود.